Համացանցի լեզուն. քերականական մի քանի հարցերի մասին

Այսօր դժվար է մեր կյանքը պատկերացնել առանց համակարգչի, առանց համացանցի: Դեռևս ոչ վաղ անցյալում համակարգիչ, համացանց և նման այլ հասկացություններ մեզ համար բավականին անսովոր էին, իսկ երբ դրանք մուտք գործեցին մեր կենցաղի, մեր աշխատանքի մեջ, շատ արագ կերպով տարածվեցին, և այլևս հնարավոր չէ պատկերացնել կյանքն առանց վերջինների: Համացանցն ամբողջ աշխարհում հիմնականում ծառայում է որպես ինֆորմացիայի կուտակման և փոխանցման գերհզոր աղբյուր, սակայն տարածված են նաև նամակագրական կապերը, սոցիալական տարբեր կայքերում գրանցվելու և ծանոթություններ հաստատելու դեպքերը: 2008 թվականի հաշվարկներով աշխարհում ՙmail՚, այսինքն` էլեկտրոնային նամակ օգտագործողների թիվը 1.6 մլրդ է: Նույն ժամանակահատվածում համացանցից օգտվողների միջին թիվն աշխարհում կազմել է 1,463,632,361: Որքան շատանում են համացանցից օգտվողները, այնքան աճում են զանազան ծառայություններ մատուցողները, քանի որ որքան մարդ, նույնքան և ցանկություն: Այսպես ավելանում են զանազան կայքէջերը: Բավական է ասել, որ միայն 2008 թվականի ընթացքում 31.5 մլն կայքէջ է ստեղծվել ամենատարբեր բնույթի: Սակայն մեր ուսումնասիրության առարկան այն սոցիալական կայքերն են, որտեղ առավել շատ են շփումները վիրտուալ մակարդակով: Այդպիսի կայքեր են odnoklassnik-ը, Facebook-ը, Twitter-ը, Tegos-ը և այլն: Նշվածները սոցիալական բնույթի կայքեր են, սակայն շատ գործածական կայքեր ևս ուսումնասիրել ենք մեր քննության ժամանակ` Wikipedia-ն, You Tube, Avto.am և ոչ տարածված կայքեր, որտեղ կան հայերեն հայտարարություններ կամ ՙծանոթություններ՚ բաժիններ: Այս բոլոր էլեկտրոնային կայքերը մեր ուշադրությանն են արժանացել աստիճանաբար, երբ առաջին հայացքից պարզ վրիպում թվացող երևույթները գնալով ավելի հաճախադեպ եղան ու կարծես թե միտում ունեն ավելի տարածվելու, քանի որ երբ առաջին անգամ նկատեցինք տվյալ երևութը, մեզ թվաց, թե դա զուտ արագագրության հետևանք է, իսկ այսօր արդեն ունենք մի փաստ, որի մասին էլ ներկայացնում ենք: Նշենք նաև, որ ուղղագրության մասին գրելը մի առանձին հետազոտություն է պահանջում, ուստի մենք չենք ներառել այն մեր աշխատանքում: Սակայն մի փորձ ենք արել, որը մտահոգության առիթ է տվել նաև այս հարցում: Խնդրել ենք մի երիտասարդի 1 ժամ odnoklassnik-ում ակտիվ շփումներից հետո մի կարճ թելադրություն գրել: Արդյունքում եղան այնպիսի սխալներ, որոնցից շատերը նույնիսկ երկրորդ անգամ ուշադիր կարդալիս չնկատեց տվյալ երիտասարդը: Ըստ որում նրան թելադրել էինք միայն բառեր` գցել-քցել, գտնել-քտնել, ընկնել-ընգնել, կվորոշեմ, վօնց և այլն: Բացի այդ համատարած մի ուղղագրական սխալ ևս միշտ աչքի է ընկնում: Խոսքը դ ստացական կամ դիմորոշ հոդի մասին է, որը գրեթե միշտ սխալ են գրում: Այսինքն` ոչ թե գլուխդ, գործդ, միտքդ, խոսքդ, այլ գլուխտ, գործտ, միտքտ, խոսքտ և այլն: Լատինատառ գիրը չի արտահայտում հայերենի բաղաձայնական համակարգի հետևյալ տարբերությունները` ղ-խ, ր-ռ, բ-պ-փ, դ-տ-թ: Եվ գրողը օրինակ ղ բաղաձայնի համար ստիպված է լինում գործածել ՙgh՚ տառերի միացությունը: Սակայն որպեսզի այս միացությունը ժամանակ չխլի, նախապատվությունը տրվում է ՙX՚ տառին, որն էլ իր հերթին համապատասխանում է հայերենի ՙԽ՚ տառին: Օրինակներ` voxjuyn, ujex, poqr և այլն: Այս ամենը միանշանակ նպաստում է ուղղագրական սխալների աճին: Վերադառնալով մեր խնդրին` դիտարկենք մեր նկատառումները որոշ քերականական հարցերի վերաբերյալ: 1. Եմ օժանդակ բայի եզակի թվի 3-րդ դեմքի փոփոխությունը. Այն, որ խոսակցական լեզվում եմ օժանդակ բայը եզակի 3-րդ դեմքում փոխվում է ա-ի (գնում ա, գալիս ա, խոսում ա, մտնում ա) այլևս անխուսափելի է, և դեռևս միտում է ներկայացնում զարգանալու: Սակայն եթե բանավոր լեզվում ինչ-որ տեղ այս երևույթը բացատրվում է արագախոսությամբ և արտասանական ապարատի նվազագույն լարմամբ, ապա նույնը չի կարելի ասել գրավոր խոսքի ժամանակ: Այս դեպքում գործ ենք ունենում համապատասխան տառանշանների ընտրության հետ: Այսինքն` սոցիալական կայքերը ևս գրավոր լեզվի դրսևորման միջոց պետք է համարել, թեև ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ այս դեպքում գործ ունենք մի երևույթի հետ, երբ բանավոր և գրավոր խոսքը նույնանում են: Ստացվում է, որ վերանում է գրավոր ու բանավոր ոճերի պայմանական սահմանը (գրում են այնպես, ինչպես խոսում են): Ստեղնաշարի կամ հեռախոսի կոճակների միջոցով տվյալ անձը հնարավորություն ունի գրավոր խոսքը կազմելիս սեղմելու ոչ թե ա, այլ է գրանշանը: Մեր դիտարկումերի համար սկզբնապես առանձնացրինք երիտասարդների (16-27 տարեկան) երկու հիմնական խումբ` ա. բարձրագույն կրթություն ունեցողներ բ. միջնակարգ կրթություն ունեցողներ Այս բաժանումը պայմանական եղավ, քանի որ զարմանալիորեն տարբերությունները մեծ չեն: Դրանք հիմնականում բառային շերտին են վերաբերում, իսկ քերականական տեսանկյունից գրեթե նույն սխալներն են: Մոտավորապես 30 մարդ է առանձնացվել, որոնցից 5-ից էլ քիչ մարդ է գրավոր խոսքի ժամանակ գործածել է-ն: Մեր հարցին, թե ինչու են ա գրում, բոլորն էլ միաձայն պատասխանեցին, որ այդպես ավելի արագ է: Բնականաբար նրանցից ոչ մեկն էլ այդ պահին գլխի չընկավ, որ ինքը տվյալ պահին կոճակ է սեղմում, և արագության հարց չկա, այսինքն` միևնույն է արագության տեսանկյունից ա կոճակն ենք սեղմում, թե է: Ամփոփելով այս հարցը` նշենք, որ գործ ունենք բանավոր լեզվի, լեզվամտածողության գրավոր իրացման հետ, որն արդեն գերիշխող է ոչ միայն խոսակցական լեզվում, այլև գրավոր խոսքի այնպիսի ոլորտում, ուր այսօր ամենից շատ երիտասարդությունը կա: 2. Եթե վերոբերյալի մասին մտահոգությունները վաղուց կան, ապա վերջերս նկատվող ամենահետաքրքիր քերականական իրողությունն է բայական բաղադրյալ ժամանակների ՙպարզեցումը՚: Սակայն այդ ՙպարզեցումը՚ ոչ թե մեկ այլ բայական ձևով փոխարինելով է կատարվում, այլ գրության միացումով: Ժամանակակից հայերենում, ի տարբերություն գրաբարի, բայական համակարգը հիմնականում անջատական է, այսինքն` գերակշռում է դերբայ + եմ օժանդակ բայի խոնարհված ձև կառույցը, օր.` գնում եմ, գալիս եմ, խոսել եմ և այլն: Իսկ ահա շատ լեզուներում բայական դիմաթվային վերջավորությունները արտահայտվում են կցականության սկզբունքով. Ֆրանսերեն Հայերեն Je veux Nous voulons Ես գնում եմ Մենք գնում ենք Tu veux Vous voulez Դու գնում ես Դուք գնում եք Il veut Ils veulent Նա գնում է Նրանք գնում են Ռուսերեն Я иду Мы идем Ты идещ Вы идете Он идет Они идут Վերոբերյալ օրինակները համապատասխանում են ժամանակակից բայակազմության սկզբունքներին, մինչդեռ մեր նկատած օրինակներն ակնհայտ շեղում են լեզվական նորմից: Սոցիալական կայքերում աստիճանաբար մոռացվում է անջատականության սկզբունքը և ենթադրյալ հարադիր բարդությունները հաճախ հանդես են գալիս որպես համադրական բարդություներ: Դրան նպաստում է, անշուշտ, լատինատառ գիրը: Օրինակներ` uzumem, tesnumem, gnumem… և այլն: Հարադիր բարդության բաղադրիչ կարող են լինել նաև տարբեր խոսքի մասեր, որոնց նույնպես միացված են օժանդակ բայերը: Օր.` Hacem utum, vortexes, inches anum, vonces և այլն: Եվ վերջապես, եզակի 3-րդ դեմքի ա-ն ամենից շատն է գրվում կցված: Օր.` Gnuma, utuma, vonca, ekela: Այս ամենը, իհարկե, արագագրության հետևանք է, որովհետև հատկապես հարադրական բարդությունների առումով արագ գրելու համար գրողը երբեմն չի սեղմում միջակայք ստեղնը, որով առաջանում է քերականական նորմի շեղում: Ինչ խոսք, երբեմն այս ամենին նպաստում է նաև տգիտությունը: Այսպիսով, մենք նշեցինք մի քանի շեղումներ, որոնք այսօր ամենից տարածվածն են, բայց սա չի նշանակում, թե այսքանով կարելի է սահմանափակվել, քանի որ այստեղ շատ հետաքրքիր երևույթներ են նկատվում, և մենք արձանագրում ենք այս ամենը և արտահայտում մեր վերաբերմունքը, քանի որ ինքներս ոչնչով չենք կարող կանխել օրեցօր զարգացող այս շեղումները: Շարունակելի....

Խաչիկ Հարությունյան